Sheron Dayoc: Nghệ sĩ không nhất thiết phải “đói” để tạo ra những bộ phim quan trọng và giàu tính thuyết phục

Ngoc Thuy 2024/07/01 14:21

Trung Đàm – HIFF

Sheron Dayoc là một trong những tiếng nói tiên phong trong điện ảnh khu vực ở Philippines. Anh là cựu sinh viên của Viện Sundance 2011, Next Master Tokyo Filmex 2010 và Học viện Điện ảnh Châu Á 2008. Bộ phim tài liệu đầu tay của anh, “The Crescent Rising”, đã giành giải phim tài liệu xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Quốc tế Busan 2016. Việc bắt đầu sự nghiệp điện ảnh với các phim tài liệu đã cho phép Sheron có cái nhìn chân thực về con người và xã hội Philippines. Điều này được thể hiện rõ nét trong bộ phim mới nhất của anh, “The Gospel of the Beast”.

“The Gospel of the Beast” là một câu chuyện ẩn dụ sâu sắc chống lại những sự bất bình đẳng và bất công sâu sắc về mặt xã hội và chính trị đã định hình nên lịch sử đất nước, khám phá chiều sâu bản chất và khả năng hướng thiện của con người. Bộ phim đã được trình chiếu tại các liên hoan phim danh tiếng như Liên hoan phim Quốc tế Tokyo trước khi xuất hiện tại Liên hoan phim Quốc tế Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ nhất (HIFF 2024).

Chủ nhân của giải thưởng Ngôi sao Vàng đã có cuộc trò chuyện thân mật với chúng tôi sau khi giành giải thưởng cao nhất ở hạng mục phim Đông Nam Á tại HIFF.

HIFF: Anh cảm thấy thế nào sau khi nhận giải Phim truyện xuất sắc nhất tại HIFF 2024?

Sheron: Với chất lượng cao của các bộ phim trong hạng mục Phim Đông Nam Á, tôi rất bất ngờ và vui mừng khi nhận được sự công nhận này. Tôi luôn cảm thấy biết ơn khi công sức, đam mê và sự hy sinh của chúng tôi được ghi nhận vì điều này khẳng định sự sáng tạo của toàn bộ đội ngũ đứng sau bộ phim. Như người ta vẫn nói, bạn cần “cả ngôi làng” để làm nên một bộ phim, điều đó rất đúng. Tôi vinh dự được chia sẻ giải thưởng này với tất cả mọi người tham gia.

HIFF: Ấn tượng của anh về Liên hoan phim Quốc tế đầu tiên ở Thành phố Hồ Chí Minh là gì?

Sheron: Đây là lần đầu tiên tôi đến Thành phố Hồ Chí Minh và tôi luôn nói với bạn bè rằng tôi đã muốn đến đây từ lâu. Thành phố này đã vượt quá mong đợi của tôi. Tôi không chỉ yêu thành phố này mà còn cả con người nơi đây. Là một fan của ẩm thực Việt Nam, tôi thấy đồ ăn ở đây thật tuyệt vời. Món Việt luôn là lựa chọn hàng đầu của tôi khi muốn ăn một bữa lành mạnh và dễ chịu ở Philippines.

Tôi đã từng nói rằng, Thành phố Hồ Chí Minh giống như Tokyo của Đông Nam Á với nguồn năng lượng sôi động và sự hiện diện mạnh mẽ của giới trẻ, điều mà tôi rất thích. Trải nghiệm vẻ đẹp của thành phố là một sự tổng hòa của cả vui lẫn buồn đối với tôi. Tôi vui mừng khi thấy Thành phố Hồ Chí Minh, dù trẻ hơn Manila, đã trở thành một nền kinh tế mạnh mẽ trong khi vẫn giữ gìn được văn hóa và sự sống động của mình. Tuy nhiên, điều đó cũng khiến tôi chạnh lòng vì cảm thấy Philippines đang tụt hậu, đặc biệt là khi xét đến việc chúng tôi đã từng là một cường quốc cách đây vài thập kỷ. Tôi hy vọng cả người dân và chính phủ của chúng tôi có thể lấy cảm hứng từ sự phát triển tuyệt vời của Thành phố Hồ Chí Minh như ngày hôm nay.

HIFF: Anh có thể chia sẻ hành trình đến với nghề làm phim của mình không?

Sheron: Sau khi tốt nghiệp ngành Triết học và ban đầu dự định theo học luật, cuộc sống đã đẩy tôi vào một thế giới hoàn toàn khác, đó là làm phim độc lập. Sau khi hoàn thành một khóa học ngắn về làm phim, tôi ngay lập tức đắm mình vào làm phim tài liệu, tập trung vào các câu chuyện ở miền Nam Philippines và hợp tác với nhiều cơ quan quốc tế và tổ chức phi chính phủ. Công việc này đã cho tôi thấy một thực tế khác, truyền cảm hứng cho tôi kể những câu chuyện về những người bị gạt ra ngoài lề xã hội.

Tôi sinh ra và lớn lên ở Mindanao, nằm ở miền Nam Philippines. Đó là nơi tôi chứng kiến cuộc xung đột đang diễn ra giữa chính phủ và quân nổi dậy Moro, bắt nguồn từ những mối bất bình lịch sử có từ thời Tây Ban Nha. Điều tưởng chừng như là một thực tế xa xôi trong thời thơ ấu của tôi đã trở thành một sự thật rõ ràng khi tôi lớn lên và có nhận thức về xã hội và chính trị. Tôi đã trải qua nhiều sự cố liên quan đến cuộc chiến tranh dường như vô tận này. Khi tôi học lớp 5, trường của tôi đã bị đánh bom. Năm 2013, quê hương Zamboanga City của tôi phải chịu một cuộc bao vây bởi quân nổi dậy địa phương dẫn đến việc 5 ngôi làng bị thiêu rụi và thành phố bị tê liệt trong 3 tuần. Đây là thực tế đã lớn lên cùng tôi – sự thật về cuộc sống dưới bóng chiến tranh.

Sau khi có góc nhìn và kinh nghiệm từ việc đạo diễn phim tài liệu, tôi chuyển sang làm phim truyện với tác phẩm đầu tay “Halaw/Ways of the Sea” vào năm 2010. Kể từ đó, chủ đề về bạo lực luôn là trọng tâm trong các bộ phim của tôi, bao gồm “Halaw/Ways of the Sea” (Giải Đặc biệt NETPAC tại Berlinale); “The Crescent Rising” (Phim tài liệu xuất sắc nhất tại Liên hoan phim Quốc tế Busan) và “Women of the Weeping River” (Phim xuất sắc nhất tại Gawad Urian, Giải thưởng Phê bình Philippines và Toronto Reel Asia), một dự án được Viện Sundance hỗ trợ. Bộ phim mới nhất của tôi, “The Gospel of the Beast”, tiếp tục khám phá chủ đề quan trọng này.

HIFF: Ý tưởng cho “The Gospel of the Beast” đến từ đâu?

Sheron: Nó xảy ra khi tôi trở về quê nhà Zamboanga trong một kỳ nghỉ và tình cờ gặp gỡ bạn bè và người thân. Bất ngờ là, một người thân thiết với gia đình tôi đã chia sẻ bí mật đen tối của anh ấy vào một buổi chiều. Anh ấy thẳng thắn kể với tôi rằng, trước khi làm việc cho gia đình chúng tôi, anh ấy từng là một sát thủ được thuê cho một nhóm tự vệ ở quê. Theo lời anh ấy, tất cả bắt đầu khi anh ấy vô tình giết chết bạn học cấp ba trong một cuộc ẩu đả. Anh ấy đã chạy trốn – chỉ để cuối cùng bị mắc kẹt trong thế giới của băng đảng. Tôi rất sửng sốt khi nghe điều này. Tôi đã biết người đàn ông này cả đời như một người ân cần và đầy yêu thương. Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng anh ấy đã trải qua những điều như vậy. Sau cuộc trò chuyện dài đó, chúng tôi không bao giờ nhắc đến nó nữa.

Tôi tự hỏi tại sao anh ấy đột nhiên tin tưởng chia sẻ câu chuyện của mình với tôi. Nhưng một điều chắc chắn là câu chuyện đời của anh ấy cũng quan trọng không kém những nhân vật nổi tiếng mà chúng ta biết đến trong sách vở hay trên TV. Câu chuyện của anh ấy đã truyền cảm hứng cho tôi viết và phát triển “THE GOSPEL OF THE BEAST”, một bộ phim về hành trình trưởng thành của một cậu bé khi cậu dần trở thành một Quái thú (BEAST).

HIFF: Bộ phim nói về bi kịch của tuổi trẻ trong một xã hội khắc nghiệt. Điều này có phản ánh tình trạng hiện tại của xã hội Philippines không?

Sheron: Tôi yêu đất nước mình. Tôi yêu Philippines. Nhưng đôi khi, thật khó để yêu một đất nước mà, giống như một người trẻ bối rối và hỗn loạn, dễ dàng khuất phục trước quyền lực chính trị Machiavellian của một số ít người, để rồi tự phá hủy bản sắc đạo đức của chính mình.

Tôi đau lòng khi bạo lực đang trở thành một hành vi con người có thể chấp nhận được, đe dọa phá hủy xã hội công bằng và nhân đạo mà cha ông chúng ta đã hy sinh vì nó. Thật đáng sợ khi người Philippines vỗ tay tán thưởng cho những hành động bạo lực như vậy, tin rằng chúng là những chuẩn mực có thể biện minh được. Tôi luôn tự hỏi bằng cách nào mà đất nước của mình lại đi đến tình trạng này. Có ai thực sự đáng phải nhận trách nhiệm cho tình trạng thảm hại của đất nước không? Tại sao quốc gia tôi lại chọn cách nhắm mắt làm ngơ vào lúc này?

Bộ phim cố gắng mổ xẻ quá trình một con người tiến hóa thành quái thú (qua 3 Hồi): Hồi 1 – Con người không nhận thức được mình đang trong tình trạng tuyệt vọng; Hồi 2 – Con người nhận thức được mình đang trong tình trạng tuyệt vọng nhưng không biết cách thoát ra và Hồi 3 – Con người không có lối thoát và buộc phải ôm lấy sự tuyệt vọng để có được trải nghiệm tự do.

Tôi tin rằng việc tiếp tục thảo luận về bạo lực trong điện ảnh là quan trọng vì nó phản ánh môi trường xã hội hiện tại của nhiều quốc gia, bao gồm cả Philippines. Bạo lực là hiện trạng của đất nước tôi. Tuy nhiên, một số người có thể không hoan nghênh ý tưởng tạo ra cuộc đối thoại về sự tuyệt vọng thể hiện qua bạo lực. Bằng cách đè nén sự thật xã hội hiện tại, chúng ta vô tình bình thường hóa những hành vi bạo lực như vậy. Thay vì phủ nhận nó, chúng ta nên thừa nhận và công nhận rằng đây là những gì đang xảy ra hiện nay. Điều này thậm chí có thể giúp làm sáng tỏ lý do tại sao văn hóa bạo lực như vậy vẫn tồn tại và tại sao nó được chấp nhận.

Đáng tiếc là nguồn gốc sản sinh của những hành vi bạo lực này không ai khác ngoài những người giàu có và quyền lực trong xã hội chúng ta. Chỉ vì mục đích duy trì quyền lực của họ, những sinh mạng vô tội bị coi như vật hy sinh. Với vị thế của họ, họ tự cho mình quyền định nghĩa cái gì là “công bằng” và cái gì là “sai trái”. Họ lợi dụng sự mong manh của người nghèo và người yếu thế làm quân cờ trong “Trò chơi vương quyền” đã được dàn dựng này.

Tôi tin rằng, hành trình của MATEO là hành trình của tất cả mọi người, bất kể tuổi tác, văn hóa hay xuất thân xã hội. Bạo lực là một sự thật phổ quát mà mọi con người trong lịch sử đều chia sẻ.

Bộ phim có thể không khép lại bằng một cái kết hạnh phúc viên mãn nhưng tôi hy vọng, thông qua nó, khán giả sẽ hiểu sâu sắc hơn về văn hóa thù hận và bạo lực đang gia tăng trong xã hội hiện nay. Thông qua tác động cảm xúc của câu chuyện, tôi hy vọng bộ phim này sẽ giúp khán giả vượt lên một tầm nhận thức cao hơn về những hậu quả khủng khiếp của việc dung túng hoặc im lặng trước những hành vi bạo lực ngày càng gia tăng xung quanh chúng ta.

Câu chuyện bạo lực của đất nước tôi không còn là một thực tế xa xôi đối với tôi nhưng nó sẽ luôn là một cuộc theo đuổi bất tận về sự hiểu biết không thể đạt được về sự phức tạp của nhân loại.

HIFF: Anh có gặp bất kỳ khó khăn hay thuận lợi nào trong quá trình thực hiện bộ phim không?

Sheron: Nhìn chung, quá trình làm phim diễn ra suôn sẻ. Thách thức chính, như đã dự đoán từ giai đoạn phát triển, là việc quản lý các vấn đề về ngân sách điển hình của các bộ phim độc lập và phi thương mại. Tuy nhiên, việc tập hợp được đội ngũ sản xuất và dàn diễn viên phù hợp là một lợi thế đáng kể, khiến hành trình này trở nên có ý nghĩa và thú vị. Tất cả các diễn viên đều đến từ khu vực này, nói tiếng địa phương và may mắn là không có ai khó để làm việc cùng.

HIFF: Anh có thể chia sẻ quan điểm của mình về việc làm phim không? Đối với anh, yếu tố quan trọng nhất khi làm phim là gì?

Sheron: Là một người kể chuyện may mắn có cơ hội hiếm hoi để mô tả trải nghiệm của con người thông qua điện ảnh, điều quan trọng là phải tạo ra những bộ phim phản ánh sự thật và truyền cảm hứng cho các cuộc trò chuyện về thân phận con người. Những cuộc trò chuyện này có thể giải quyết các vấn đề thực tế và tạo ra những tác động ý nghĩa. Cá nhân tôi không đặt ra những lời hứa hẹn to lớn về việc tạo ra sự thay đổi ngay lập tức, vì điện ảnh chỉ là một phần trong nỗ lực lớn hơn để tạo ra những thay đổi có ý nghĩa trong xã hội của chúng ta. Thông qua công việc của mình, chúng tôi đặt câu hỏi, thách thức, phân tích và khơi dậy các cuộc trò chuyện xung quanh những vấn đề làm suy giảm phẩm giá con người.

Tôi ủng hộ việc làm phim bền vững, tin tưởng chắc chắn rằng nghệ sĩ không nhất thiết phải “đói” để tạo ra những bộ phim quan trọng và giàu tính thuyết phục. Là những nhà làm phim, chúng ta phải cân bằng để nghề nghiệp của chúng ta mang lại tự do và an ninh tài chính, đảm bảo rằng chúng ta có thể liên tục kể những câu chuyện của mình thông qua phim ảnh. Mặc dù làm phim rất quan trọng đối với tôi, cuộc sống không chỉ xoay quanh việc làm phim. Chúng ta còn phải tồn tại và chăm sóc những người xung quanh.

Cuối cùng, làm phim cũng là về việc truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà làm phim tương lai để tiếp tục sứ mệnh: tạo ra một xã hội nhân văn thông qua điện ảnh đồng thời đảm bảo các phương pháp làm phim bền vững. Ngay cả khi chúng ta không còn trên thế giới này nữa, di sản của chúng ta vẫn có thể tồn tại thông qua các bộ phim và các thế hệ người kể chuyện mới mà chúng ta truyền cảm hứng.

HIFF: Anh có chịu ảnh hưởng của một đạo diễn nào không và tại sao?

Sheron: Chắc chắn, tôi đã bị ảnh hưởng bởi nhiều đạo diễn mà tôi đã nghiên cứu điện ảnh của họ để hiểu cách thức và lý do tại sao tác phẩm của họ tác động đến tôi và khán giả của họ. Giống như làm phim, việc bị ảnh hưởng bởi các đạo diễn mà tôi ngưỡng mộ cũng là một hành trình đối với tôi. Tác phẩm của những đạo diễn này thu hút tôi bởi sức mạnh của điện ảnh của họ, bất kể mọi người có đồng ý với diễn ngôn xã hội, chính trị và triết học của họ hay không.

Khi tôi là một nhà làm phim non trẻ, tôi được giới thiệu lần đầu với các nhà làm phim Philippines, những người đã mở mắt tôi về điện ảnh, như Lino Brocka, Ishmael Bernal và Mike de Leon. Trong thời gian này, tôi vẫn đang học hỏi những kiến thức cơ bản về làm phim. Tuy nhiên, tình yêu thực sự và niềm đam mê sâu sắc của tôi đối với điện ảnh được thắp lên bởi điện ảnh Iran, mà tôi coi là người thầy đầu tiên của mình trong làm phim. Tôi tự học, tôi không có bằng cấp chính quy về làm phim và chỉ từng tham dự một vài workshop trước khi ra mắt bộ phim dài đầu tay của mình, “Halaw/Ways of the Sea,” vào năm 2010. Các nhà làm phim Iran như Abbas Kiarostami, Bahman Ghobadi và Mohsen Makhmalbaf đã có ảnh hưởng sâu sắc đến tôi vì trải nghiệm của họ rất giống với quê hương của tôi, miền Nam Philippines, Mindanao – một vùng đất có lịch sử lâu dài về xung đột chính trị và chiến tranh.

Cuối cùng, tôi bắt đầu nghiên cứu các bộ phim châu Âu và được truyền cảm hứng bởi các đạo diễn như Béla Tarr, Lars von Trier và Michael Haneke. Những đạo diễn này đã làm sâu sắc thêm sự hiểu biết và đánh giá của tôi về diễn ngôn triết học trong điện ảnh, điều này phù hợp với tôi tốt nghiệp Đại học chuyên ngành Triết học. Là một cử nhân Triết học, việc khám phá các khía cạnh triết học trong điện ảnh giống như Disneyland đối với tôi, mang lại một lĩnh vực phong phú để khám phá và hiểu biết sâu sắc về trí tuệ.

Sau này, tôi tiếp tục nghiên cứu các đạo diễn phim thương mại nhiều hơn. Hiện tại, tôi đang ở giai đoạn cố gắng cân bằng giữa biểu đạt sáng tạo và việc tạo ra những bộ phim hấp dẫn với khán giả đại chúng. Sự cân bằng này rất cần thiết khi tôi nhắm đến việc tiếp cận nhiều người hơn trong khi vẫn duy trì tính toàn vẹn nghệ thuật trong công việc của mình.